Sztuki walki pochodzące z Chin określane najczęściej są dwoma alternatywnymi terminami gongfu (kungfu-zapis zlatynizowany) oraz wushu. Stanowią przykład historycznych systemów walki wręcz i władania bronią, ściśle powiązanych z kodeksami etycznymi[1]. To forma kultury fizycznej, która na bazie tradycji dawnych kultur wojowników prowadzi – poprzez długotrwały trening technik walki – do psychofizycznego doskonalenia i samorealizacji[2]. Termin gongfu (功夫) w języku chińskim dosłownie oznacza osiągnięcie wysokiego poziomu umiejętności w danej dziedzinie[3]. Z kolei wushu (武术) jest tłumaczone po prostu jako „sztuka walki”[4]. Tradycyjne chińskie sztuki walki, określane mianem „tradycyjnego wushu” (chuantong wushu, 传统武术) lub „ludowego wushu” (minjian wushu, 民 间武术), posiadają długą, udokumentowaną historię i silne zakorzenienie w tradycji chińskiej. Te odmienne tradycyjne style stworzyły podwaliny pod tę formę wushu, z jaką dzisiaj mamy do czynienia – „współczesnym” (xiandai wushu 现代武术) oraz „sportowym” (jingsai wushu 竞赛武术).
Do współczesnego wushu o charakterze wyczynowym zalicza się wszelkiego rodzaju ćwiczenia fizyczne oraz zdrowotne oparte na różnych tradycyjnych stylach walki. Wyraźnie widać, że aspekt praktycznej umiejętności walki został zepchnięty na dalszy plan na rzecz wyniku sportowego. Obecnie, w celu uproszczenia i szerszego rozpropagowania, nazwa wushu (a nie xiandai czy jingsai) kojarzona jest z nazwą dyscypliny sportowej uprawianej przez liczną grupę pasjonatów na całym świecie, łączącej elementy tradycji i kultury chińskiej ze sportową rywalizacją. Jest to komponent odróżniający od tradycyjnych sztuk walki. Rywalizacja jest oparta na ustalonym zbiorze odpowiednio dobranych reguł czego wyrazem są szczegółowo opracowane regulaminy zawodów sportowych. Trening wushu sportowego różni się od treningu tradycyjnych sztuk walki, choć nadal występują niektóre ćwiczenia tradycyjne czerpane z dawnych tradycji. Wygląd tych ćwiczeń zależy od specyfiki stylu, choć w treningu sportowym stanowią one bazę podstawową, zwłaszcza w fazie przygotowującej do treningu technicznego. Właściwe ich wykonanie rozwija budowę/muskulaturę ciała, motorykę oraz gibkość ćwiczącego. To tylko wybrane przykłady ćwiczeń w treningu kształtowania ciała i jego możliwości. Ogół takich ćwiczeń obejmuje przygotowanie ogólnosprawnościowe, w tym siłowe, szybkościowe, kondycyjne, koordynacyjne, techniczne, akrobatyczno-gimnastyczne w zależności od wybranej dyscypliny, taktyczne, a także psychologiczne do podjęcia rywalizacji. Długotrwały trening z pewnością prowadzi do opanowania bardzo podobnych technik i umiejętności, co w tradycyjnych sztukach walki.
Niezależnie czy mowa o sportowym wushu/współczesnym wushu czy tradycyjnym wushu wyróżnia się dwie główne kategorie: taolu (套路) oraz sanda (散打)[6]. Taolu odnosi się do ciągu układów składających się z wcześniej ustalonych technik, które są w choreograficznym układzie zgodnie z pewnymi zasadami i filozofiami konstruującymi reguły stosowania ataku i obrony[7]. To bezkontaktowa część wushu sportowego i tradycyjnego składającego się z form pokazowych. Są one podstawowym sposobem treningu polegającym na wykonaniu ustalonego ciągu technik walki charakterystycznych dla danej konkurencji odzwierciedlającej dawne, tradycyjne odmiany stylowe, przypominające tzw. ‘walkę z cieniem’.
Sanda jest nowoczesnym sportem walki bez wykorzystania broni; rozwinął się z tradycyjnych technik wushu i przede wszystkim wykorzystuje techniki ciosów, kopania, przechwytów, podcięć czy rzutów. Wcześniej były określane terminem sanshou. Jest to część kontaktowa w wushu sportowym. Zawodnicy walczą, używając rękawic bokserskich i ochraniaczy na korpus i głowę, na specjalnej platformie o nazwie leitai (擂台). Różnorodność technik stosowanych przez zawodników pochodzą z tradycyjnych stylów gongfu dostosowanych do walki sportowej w formule sanda. [8].
Chuantong wushu (传统武术, ‘tradycyjne wushu’) lub minjian wushu (民间武术, ‘ludowe wushu’) także odnalazły swe odzwierciedlenie w konkurencjach sportowych, czego wyrazem są regulaminy różnych organizacji promujących aspekt rywalizacji w sztukach walki. Starają się podtrzymywać duch tradycji niesiony przez wushu tradycyjne. Zawody te promują tradycyjne style sztuk walki, starając się zachować ich unikalne cechy wynikające z rodowodu, łącząc z aspektem rywalizacji sportowej. Te unikalne cechy stylowe przejawiają się nie tylko w wyglądzie poszczególnych technik lecz również w budowie tradycyjnego treningu i całego procesu nauczania obejmującego szerszą sferę relacji międzydzyludzkich. Dotyczą zachowań, etykiety oraz hierarchii wewnątrz grupy. W każdej ze szkół wykształcił się niepowtarzalny zbiór rytuałów i zachowań, dzięki czemu adepci utożsamiali się z danym stylem, pielęgnowali symbole i tradycje właściwe danej szkole. Adepci winni byli okazywać szacunek wobec swoich mistrzów, a także innych członków szkoły. Te relacje przenosiły się z innych sfer życia społecznego. Powinni panować nad emocjami, trzeźwo oceniając sytuację w trakcie treningu oraz w życiu codziennym. Trening tradycyjny miał ich przede wszystkim doskonalić fizycznie i moralnie. Należy podkreślić, że ogromny wpływ na rozwój chińskich sztuk walki wywarły tradycje starożytnych szkół filozoficznych i religijnych, tj. ru (konfucjanizm), taoizm oraz buddyzm, a także dawne kulty i obrzędy[9]. Specyficzny dla kultury Chin eklektyzm nadał rodzimym sztukom walki niepowtarzalny koloryt. Dzięki temu mogą dzisiaj uchodzić za ważny przekaźnik ukształtowanych na przestrzeni stuleci wartości kulturowych. Różnią się od innych rodzajów sportu, będąc ogólnoświatowym fenomenem zyskującym zainteresowanie nie tylko w środowisku zawodowych sportowców, ale również w gronie amatorów, pasjonatów kultury i historii. Coraz częściej sztuki walki stają się także przedmiotem refleksji naukowej.
[1] Lu Zhouxiang, Politics and Identity in Chinese Martial Arts, Routledge, New York 2018, s. 3.
[2] W.J. Cynarski, Teoria i praktyka dalekowschodnich sztuk walki w perspektywie europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004, s. 20.
[3] T. Green, J.R. Svinth, Martial Arts of the World An Encyclopedia of History and Innovation, ABC-CLIO Santa Barbara – California, Denver – Colorado, Oxford- England 2010, s. 98.
[4] Cf., P. Lorge, Chinese Martial Arts: From Antiquity to the Twenty-First Century, Cambridge University Press, New York 2011, s. 10; D.A. Ross, Chinese Martial Arts. A Historical Outline, CreateSpace Independent Publishing Platform, 2017, s. 7; E. Baka, Dao bohatera. Idea samorealizacji w chińskich wewnętrznych sztukach walki, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2008, s. 82.
[5] K. Brzozowski, A. Orlikowska, Wpływ wushu na korekcję wad postawy dzieci, [w:] Chińskie sztuki walki. Ciało, umysł, sport i tradycja, red. W. Bizon, K. Brzozowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2020, s. 146-160.
[6] D. Mroz, The Dancing Word: An Embodied Approach to the Preparation of Performers and the Composition of Performances, Consciousness, Literature and the Arts, Rodopi, Amsterdam – New York 2011, s.47.
[7] IWUF, Sport Wushu Taolu, http://www.iwuf.org/sport-wushu/taolu/, dostęp: 28 października 2019; IWUF, Sport Wushu Sanda, http://www.iwuf.org/sport-wushu/sanda/, dostęp: 28 października 2019.
[8] Wushu Sanda Competition Rules & Judging Method, International Wushu Federation 2017, Article 21 – Scoring Criteria, s. 14, http://www.iwuf.org/wp-content/uploads/2018/12/IWUF-Wushu-Sanda-Competition-Rules-Judging-Method-2017.pdf, dostęp: 18 stycznia 2022.
[9] S. Tokarski, Sztuki walki. Ruchowe formy ekspresji filozofii Wschodu, Wydawnictwo Glob, Szczecin 1989, s. 156.
